Дьяконовой
Парасковьи Алексеевны

Ахсаанна интегрированнай дьайымал  кэнспиэгэ, улахан бөлөх.
«Уп-харчы дойдутун сэгэтэн көрөбут»

Дьяконова Парасковья Алексеевна
Кэбээйи улууьуныай Тыайа нэьилиэгин
21№ «Кэнчээри» уьуйаан иитээччитэ.

Темата: « Уп-харчы дойдутун сэгэтэн көрөбут»

Сыала: О5о5о оонньуу көмөтунэн уп- харчы туьунан  өйдөбулу биэрии: «Харчы»,            « манньыат», «банкнот» , «пластиковай карта» өйдөбуллэрин арыйыы,аныгы харчылар тас көруннэрин кытта билиьиннэрии.

Уөрэтэр соруктар:

—Экономическай терминнар көмөлөрунэн о5о тылын саппааьын ханатыы;

-О5о бэйэтин санаатын этинэр, ырытар , тэнниир дьо5урун оло5урдуу.

-Бэйэ- бэйэни кытта бодоруьарга, биир санаа5а кэлэргэ  уөрэтии;

-Чинчийии көмөтунэн кумаа5ы уонна металл уратыларын быьаарыы;

Иитэр соруктар:

— Харчыга харыс, чиэьинэй, чугас дьонугар сиэрдээх- истин буолууга,бэйэ- бэйэ5э көмөлөсуьуугэ иитии.

Сайыннарар соруктар:

—   Ментальнай математика көмөтунэн толкуйдуур дьо5урун,билиэн- көруон ба5атын, өйун- санаатын, бол5омтолоох буолуутун, өйгө тутар дьо5урун сайыннарыы

 Туттуллар матырыйаал: Манньыаттар, банкноттар ,пластиковай карталар, хас биирдии  о5о5о А4 кумаа5ы,абакус, копилкалар, уулаах таас, кыптыый.

Тар5атар матырыйаал: 1-5 дылы сыыппара –жетоннар, массыына,былаачыйа трафаретара.

 Кордорор матырыйаал: «Дохуот» уонна «Ороскуот», «Ателье», «Автомастерской» презентация, терминал макета

Дьайымал  барыыта:  

Киириитэ: Утуо кунунэн о5олор! Бугун  биьиэхэ ыалдьыт бө5ө кэлбит. Ыалдьыттарбытын кытта дорооболоьуо5ун! Сиэр быьыытынан кинилэр биьиэхэ кэьиилээх кэлбиттэр. (Ыалдьыттар хоруобка биэрэллэр)

Иитээччи: Бу хоруопка иьигэр туох баара буолуой? Оҕолоор таайын эрэ.Боппуруостарда биэрин. Мин эппиэтиэм. (Оҕолор боппуруос биэрэллэр).

Оҕолор: Тыынар, кытаанах, сымнаҕас, туох материалтан оноьуллубутуй?…

Оҕолор: Копилка.

Иитээччи: Саамай соп .Копилка о5олоор  туохха нааданый?

Оҕолор: Харчы мунньарга

Сурун чааьа

Иитээччи: Мин наьаа билиэхпин ба5ардым, дьон то5о харчыны мунньарын уонна туохха харчыны наадатын?

Тыл оонньуута “Биьиэхэ харчы туохха нааданый?”

Иитээччи: Бары тогуруччу турдубут, бу копилканы бэйэ-бэйэ5э бэрсэбит уонна харчы биьиэхэ туохха наадатын этэн иьэбит.(Ас атыылаьарга, массыына ыларга, танас ыларга, оонньуурга…).

Иитээччи: Маладьыастар, эьиэхэ дьиэ кэргэн  убун-харчытын (бюджетын) туттарыахха соп эбит диэн санаа5а кэллим. Мин эьиэхэ билигин дьиэ кэргэн убэ- харчыта (бюджета) диэни сиьилии кэпсэ5им , быьаарыа5ым. О5олоор, этин эрэ, эьиги тороппуттэргит харчыны хантан ылалларый?

Оҕолор: Тороппуттэр улэлээн  ылаллар.

Иитээччи:Оччого тороппуттэрбит улэлээн ылбыт харчылара туох диэн буоларый? Биьиги тороппуттэрбит улэлээн ылбыт харчылара-хамнас диэн буолар.Оссо биьигини кытта биир дьиэҕэ кимнээх олороллоруй?

Оҕолор: Биьиги эьээлэрбит, эбээлэрбит, эдьиийдэрбит….

Иитээччи:Кинилэр харчы ылаллар дуо? Эбээлэргэ, эьээлэргэ государство пенсия төлуур. Бу эмиэ харчы. Онтон эьиэхэ ,оскуолаҕа уорэнэр бииргэ төрөөбуттэргитигэр пособие диэн төлөнөр- бу эмиэ харчы, оскуоланы бутэрэн куоракка уорэнэ барбыт бииргэ төрөөбуттэргит – стипендия диэни ылаллар. Онон , оҕолоор хамнас, пенсия, пособие уонна стипендия бу барыта дьиэ кэргэн убэ буолар.

  Эьиги бугун дьарыкка эмиэ сөптөөх эппиэккин иьин харчы ылыаххыт, ол аата хамнастаныаххыт.

Иитээччи: Харчыны о5олор биьиги ханна угабытый? (Копилкаҕа, пластиковай картаҕа, кошелекка). Бугун биьиги эмиэ харчы олоруохтээхпит, оччоҕо харчыбытын ханна угабыт?(Оҕолор эппиэттэрэ)

 Бугун биьиэхэ кошелек наада эбит дии. Билигин биьиги кошелек оноруоохпут.

(А4 кумааҕыттан кошелек оноруу)

Иитээччи:Билигин эппитим курдук эьиги улэ5ит са5аланар. Бол5ойобут.Дьиэ кэргэн убэ –харчыта диэн тугун биллигит.

    Бастакы соруда5ы истэбит.Практическай сорудах “Бьиэ кэргэн убун-харчытын аах” Дьиэ кэргэн убун аа5абыт , ментально суотуугут ,эппиэтин жетонунан көрдөрө5ут.

А5ам хамнаьа 3 солкуобай, ийэм хамнаьа 2 солкуобай, эьэм пенсията 2 солкуобай.

Боппуруос:Дьиэ кэргэн убэ-харчыта хас солкуобай буолла?

(Оҕолор эппиэттэрин жетонунан көрдөрөллөр).Билигин мин боппуруоспар толору эппиэти биэрэбит. (Иитээччи манньыат биэрэр)

Иккис сорудаҕы истэбит: Сыанньыктаах маллары коробут. Ханнык табаар ыарахан дии саныыгыт? Тоҕо?

   Физминутка “Бары бииргэ”

Иитээччи: Икки соруда5ы ситиьиилээхтик толордугут. Билигин миэхэ этин эрэ аан бастаан тимир харчы уөскээбитэ дуу, кумаа5ы харчы уөскээбитэ дуу.?

Оҕолор: Тимир харчы.
Иитээччи: Сөп, тимир харчы уөскээбит эбит. Тимир харчыны атыннык туох диэн аатыыбытый? Манньыат,онтон кумааҕы харчыны купюра диибит.Дьэ , оҕолор эьиги манньыаты илдьэ сылдьаргытын сөбулуугут дуу, купюраны дуу? Ханнык харчы ордугун чинчийии комотунэн быьаарарга эьигини эконом лабораторияҕа ынырабын. Оҕолор төгуруччу турдубут. Лабораторияҕа кэллибит- ханнык көмус быраабылалар баалларый?

Хатылыыбыт.Биьиги манна тугу чинчийэ, быьаара кэлбиппитий?

Оҕолор: Ханнык харчы илдьэ сылдьарга ордугун.

Иитээччи: Сөп. Са5алаатыбыт. Чинчийиилэрбит тумугун бу карталарга туруоран иьиэхпит. Учугэй буолла5ына эбии бэлиэтин, куьа5ан буолла5ына ко5урэтии бэлиэтин. Сөбулэьэ5ит дуо?

1. Чинчийии- Ханнык харчы имиллэрий?
2. Чинчийии-Ханнык харчы тургэнник илийэрий?
3. Чинчийии-Ханнык харчы ыйааьына ыараханый?
4. Чинчийии-Ханнык харчыны укта сылдьар ордугуй?

Иитээччи:карталары көрдубут ханнык харчы кыайда.

О5олор: Иккиэн тэннэр.

Иитээччи: Чинчийии тумугунэн оччо5о о5олор туох диэн тумуккэ кэллибит?

Оҕолор: Иккиэн наадалар.

Иитээччи: Учугэй улэ5ит иьин оссо биирдии солкуобай биэрэбин.

           Оонньуу «Ситэрэн биэр»

 Манньыат төгурук- купюра туөрт муннук

Купюра кумаа5ы- манньыат тимир

Манньыат тыаьыыр-купюра тыаьаабат

Манньыат ыарахан- купюра-чэпчэки.

— Маладьыастар эппиэккит иьин биирдии солкуобай толуубун. О5олор эьигиттэн бу сорудахха ким эрэ элбэх харчыны ылла, сорххут а5ыйах. То5о?

— Харчыны о5олор улэлээн ылабыт. Улэ эмиэ араас буолар. Ол иьин толобур, ол аата хамнас эмиэ элбэх- а5ыйах буолуон соп.Улэ иьин төлөбур улэьиттэн эмиэ тутулуктаах. Улэьит тоьо тургэнник, хаачыстыбалаахтык, сөпкө  онороруттан. Билигин бары улэлии барабыт.Бары экранна болҕомтобутун уурдубут. Бу ханна кэллибит. Сөп кыргыттар ательеҕа улэлиэххит, уолаттар автомастерскойга. ( Трафареттарынан улэ)

— Оҕолор ательеҕа кимнээх улэлииллэрий, тугу тигэллэрий?

-Онтон автомастерскойга кимнээх улэлииллэрий?

Тумук-практическай улэ

Иитээччи: Билигин тоьо хамнас аахсыбыккытын аа5ынабыт. Бу аата эьиги бугун харчы киллэриннигит билиигитин кордорон. Атыннык эттэхпитинэ –дохуоттанныгыт.

Билигин бары ма5аьыынна барабыт. Уочаратыыбыт.

Оруоллаах оонньуу «Ма5аьыынна бардыбыт»

Иитээччи: Атыыластыбыт ол аата биьиги о5олор , харчыбытын тутуннубут,ороскуоттанныбыт.

Иитээччи: Бугун дьарыкка кыттыбыккыт иьин махтал.Аныгыс корсуоххэ дылы.